Υπάρχουν ακροδεξιές φράξιες στους κόλπους της ΕΛ.ΑΣ.; Αν ναι, συγκροτούν παρασυνταγματικούς ή αυτονομημένους πόλους σε μια νευραλγική υπηρεσία που πρέπει να αποτελεί πυλώνα της δημοκρατικής τάξης; Ερευνήσαμε τη σχέση της Ελληνικής Αστυνομίας με την Ακροδεξιά από τη δεκαετία του ‘60 έως σήμερα, μιλώντας με ερευνητές, ειδικούς και αστυνομικούς. Προσπαθήσαμε να κατανοήσουμε αν ο πυρετός εντός του Σώματος την περίοδο ακμής της Χρυσής Αυγής έχει περάσει και επίσης να καταλάβουμε γιατί, παρά τις εξαγγελίες για αυτοκάθαρση, συνεχίζουν να καταγράφονται περιστατικά αστυνομικής αυθαιρεσίας με ρατσιστικό κίνητρο.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Ιδρύματος Friedrich-Ebert στην Ελλάδα και του Σημείου για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς.

Στις 30 Σεπτεμβρίου 2012, δικυκλιστές της Ομάδας ΔΕΛΤΑ, μιας αμφιλεγόμενης μονάδας της Ελληνικής Αστυνομίας, τα μέλη της οποίας είχαν κατηγορηθεί πολλές φορές για βίαιες επιθέσεις κατά διαδηλωτών, διέλυσαν μία μοτοπορεία αντιφασιστών στον Άγιο Παντελεήμονα. Οι τελευταίοι διαδήλωναν κατά της Χρυσής Αυγής, στη γειτονιά που ήταν τότε το προπύργιο της οργάνωσης. Δέχτηκαν επίθεση από χρυσαυγίτες, όμως οι αστυνομικοί της ΔΕΛΤΑ συνέλαβαν 15 διαδηλωτές, οι οποίοι μεταφέρθηκαν στον έκτο όροφο της Γενικής Αστυνομικής Διεύθυνσης Αττικής.

Όσο περνούσε η ώρα, ο διάδρομος έξω από το αστυνομικό γραφείο γέμιζε με ενστόλους διαφόρων υπηρεσιών. Οι προσαχθέντες κατέθεσαν ότι αστυνομικοί τους χτυπούσαν και φώναζαν: «Θέλατε και αντιφασιστική πορεία στον Άγιο Παντελεήμονα, ήσασταν 150, εμείς 30 και σας γαμήσαμε», «κι εμείς Χρυσή Αυγή είμαστε», «θα πεθάνετε όπως οι παππούδες σας στον Γράμμο και το Βίτσι», «ελάτε ξανά στον Μελιγαλά», «έχουμε πάρτυ εδώ σήμερα» [...]«"Δείξε μου τη φάτσα σου. Ποιος είσαι εσύ που τα βάζεις με τη Χρυσή Αυγή;"»

Για όσα συνέβησαν εκείνο το βράδυ στον έκτο όροφο της ΓΑΔΑ, ο βρετανικός Guardian είχε γράψει ότι παραπέμπουν σε βασανιστήρια τύπου Abu Ghraib. Κατηγορήθηκαν 17 αστυνομικοί για πρόκληση σωματικών βλαβών, ένας εκ των οποίων επιπλέον για βασανιστήρια σε βαθμό πλημμελήματος. Η δίκη τους έγινε επτά χρόνια αργότερα και κρίθηκαν όλοι αθώοι.

Το «πάρτυ» στα κεντρικά γραφεία της Αστυνομίας στην Αθήνα είχε πραγματοποιηθεί τέσσερις μήνες μετά την είσοδο της Χρυσής Αυγής στο Κοινοβούλιο. Μια εγκληματική οργάνωση νεοναζί, που λειτουργούσε υπό τον μανδύα πολιτικού κόμματος, είχε πετύχει στις εκλογές του Ιουνίου 2012 ποσοστό 6,92%, εκλέγοντας συνολικά 18 βουλευτές.

«Τη βραδιά των εκλογών του 2012 βρεθήκαμε ως δημοσιογράφοι στα γραφεία της Χρυσής Αυγής», λέει ο δημοσιογράφος της Καθημερινής, Γιάννης Σουλιώτης. «Αστυνομικοί της Ομάδας ΔΙΑΣ, που εκτελούσαν περιπολία λόγω της ημέρας, σταματούσαν μπροστά στα γραφεία της οργάνωσης, όπου υπήρχαν οπαδοί με αναμμένα καπνογόνα, και μάρσαραν τις μηχανές τους. Ήταν κάτι σαν χαιρετισμός για τη μεγάλη νίκη που είχαν πετύχει».

Η υποστήριξη αστυνομικών προς τη Χρυσή Αυγή αποτυπώθηκε στα ποσοστά που έλαβε στις εκλογές του Ιουνίου 2012 στα εκλογικά τμήματα της Αθήνας, στα οποία βάσει εκλογικών καταλόγων ψηφίζουν αστυνομικοί. Πρόκειται για τμήματα που βρίσκονται κοντά στο κτίριο της ΓΑΔΑ στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας. Τα ποσοστά που καταγράφηκαν ήταν από 17,2% έως 23,04% - το πανελλαδικό ποσοστό ήταν στο 6,92%.

Τα μεσάνυχτα της 17ης Σεπτεμβρίου 2013, ο αντιφασίστας ράπερ Παύλος Φύσσας δολοφονήθηκε στο Κερατσίνι από τον Γιώργο Ρουπακιά, τοπικό στέλεχος της Χρυσής Αυγής. Ο Ρουπακιάς συνελήφθη επί τόπου και την ώρα που μεταφερόταν στο περιπολικό, είπε σε έναν αστυνομικό: «Είμαι δικός σας, είμαι Χρυσή Αυγή».

Ο Χαράλαμπος Βουρλιώτης, τότε αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, είχε αναλάβει να συντάξει το πρώτο πόρισμα για τη δράση της οργάνωσης, στο οποίο σημειώνεται: «Ιδιαίτερα πρέπει να επισημανθεί ότι σε ορισμένες περιπτώσεις, που δεν αποκλείεται ο αριθμός τους να είναι μεγαλύτερος, άνδρες της Ελληνικής Αστυνομίας συνέδραμαν ή στην καλύτερη περίπτωση ανέχονταν τα μέλη της οργάνωσης στη διάπραξη διαφόρων ποινικά επίμεμπτων πράξεων, στοιχείο που πρέπει να ελεγχθεί ενδελεχέστερα».

Ήταν η πρώτη, σε τέτοιο επίπεδο, σύνδεση της Χρυσής Αυγής με την Αστυνομία, παρότι οι ίδιοι οι χρυσαυγίτες το έλεγαν ανοιχτά. Στις 28 Σεπτεμβρίου 2013, κατά την παράδοσή του στη ΓΑΔΑ, ο βουλευτής Γιώργος Γερμενής, δήλωσε: «Η Χρυσή Αυγή έχει 15%, ξηλώσανε την ΕΥΠ, ξηλώσανε όλη την Αστυνομία για να καταφέρουν να μας συλλάβουν».

Υπό το βάρος της δολοφονίας Φύσσα, ο τότε Υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Νίκος Δένδιας, είχε ζητήσει από τη Διεύθυνση Εσωτερικών Υποθέσεων της ΕΛ.ΑΣ. να ερευνήσει καταγγελίες για σχέσεις αστυνομικών με τη Χρυσή Αυγή. Ελέγχθηκαν περισσότεροι από 300 αστυνομικοί σε τμήματα της Αθήνας και της περιφέρειας. Για δέκα εξ αυτών προέκυψε σύνδεση με τη Χρυσή Αυγή.

Παρότι τέτοιοι είδους έρευνες απαιτούν χρόνο, το πόρισμα ανακοινώθηκε μόλις έναν μήνα αργότερα. Κατέληγε στο συμπέρασμα ότι «δεν συγκροτούνται πυρήνες, φράξιες ή παρασυνταγματικοί πόλοι στην Ελληνική Αστυνομία, που στο σύνολό της αποτελεί πυλώνα της δημοκρατικής τάξης».

Το πόρισμα Δένδια δέχτηκε σκληρή κριτική. «Η έρευνα “αυτοκάθαρσης” της ΕΛ.ΑΣ. ήταν μια παρωδία. Οι αρμόδιοι αστυνομικοί δεν φρόντισαν καν να δώσουν στη δημοσιότητα έναν αριθμό εμπλεκομένων αστυνομικών, ο οποίος να αντιστοιχεί με τις αναρτημένες στο διαδίκτυο ανακοινώσεις της ΕΛ.ΑΣ. Η έρευνα Δένδια κινείται ανάμεσα αφενός στον ερασιτεχνισμό και τη γελοιότητα, αφετέρου στο θράσος λατινοαμερικάνικης χούντας που επιχειρεί να συγκαλύψει τα εγκλήματα των κατασταλτικών της μηχανισμών», έγραψε σε άρθρο του ο Θανάσης Καμπαγιάννης, δικηγόρος πολιτικής αγωγής στη δίκη της Χρυσής Αυγής.

Έναν χρόνο μετά τη δολοφονία Φύσσα, οι μισοί αστυνομικοί από όσους είχαν αρχικά τεθεί σε διαθεσιμότητα επέστρεψαν στις υπηρεσίες τους. «Οι περισσότεροι ουσιαστικά απαλλάχθηκαν, ενώ ο τότε επικεφαλής της Υπηρεσίας Εσωτερικών Υποθέσεων που είχε ηγηθεί των ερευνών, αποστρατεύθηκε», λέει ο Γιάννης Σουλιώτης της Καθημερινής. «Ενδεχομένως να μην είχε άμεση σύνδεση με αυτό, αλλά πάντως έχασε οποιεσδήποτε συμπάθειες και ερείσματα είχε μεταξύ των συναδέλφων του, οι οποίοι ας πούμε τον απομόνωσαν. Σπάνια έχουμε δει την ίδια την Αστυνομία να ηγείται μιας διαδικασίας κάθαρσης και νομίζω ότι στο κομμάτι της Ακροδεξιάς δεν παρέκκλινε από τον γενικό κανόνα».

Ζητήσαμε γραπτώς ένα σχόλιο από τον Νίκο Δένδια, σήμερα Υπουργό Εθνικής Άμυνας, χωρίς να υπάρξει κάποια απάντηση.

Τον Νοέμβριο του 2014, λίγους μήνες πριν ξεκινήσει η δίκη της Χρυσής Αυγής, συνήγοροι Πολιτικής Αγωγής κατέθεσαν ένα πολυσέλιδο υπόμνημα προς το Συμβούλιο Εφετών της Αθήνας. Αναφέρονταν ονομαστικά σε τουλάχιστον δέκα αστυνομικούς που φέρεται να συνδέονταν με την οργάνωση.

«Κόμβος της διασύνδεσης ΕΛ.ΑΣ. και Χρυσής Αυγής ήταν οι αστυνομικοί που αποσπάστηκαν ως φρουροί βουλευτών της οργάνωσης μετά την είσοδό της στη Βουλή [...] Σε πολλές περιπτώσεις, υπερέβησαν τα καθήκοντά τους και έδρασαν ως μέλη της, αξιοποιώντας τις πληροφορίες, τον οπλισμό και την κρατική εξουσία που διέθεταν», αναφέρεται στο υπόμνημα.

Στην πιο αθώα εκδοχή, αστυνομικοί εμφανίζονται να ενημερώνουν μέλη της οργάνωσης για τις κινήσεις των συναδέλφων τους. Ενδεικτικά, σε μηνύματα μεταξύ κατηγορούμενων γίνεται η παρακάτω αναφορά για τον διοικητή του Αστυνομικού Τμήματος Νίκαιας: «Άμα δε μιλάγανε στον πούστη τον Γ. (σσ: τον διοικητή) δεν θα έβγαινε ότι είμαστε με την Αστυνομία».

Σύμφωνα με την κατάθεση ενός προστατευόμενου μάρτυρα: «Στα γραφεία της οργάνωσης κυκλοφορούσαν κλομπς, στιλέτα και πτυσσόμενα μαχαίρια. Όταν γινόταν έφοδος της αστυνομίας, τα μάζευε ο Π., τα έβαζε σε μια σακούλα, τα έδινε στη μάνα του και εκείνη τα μετέφερε σπίτι της. Κάθε φορά που γινόταν έφοδος της Αστυνομίας, η οργάνωση είχε έγκαιρη ειδοποίηση από αστυνομικό του Τμήματος Νίκαιας. Ξέρω ότι ο αστυνομικός Γ. στεγαζόταν στον τέταρτο όροφο του τμήματος Νίκαιας και φορούσε πάντα πολιτικά ρούχα. Αλλά και γενικότερα σε κάθε εκδήλωση είχαμε τις πλάτες της Αστυνομίας».

Τον Απρίλιο του 2015 ξεκίνησε στο Τριμελές Εφετείο Κακουργημάτων της Αθήνας η δίκη της Χρυσής Αυγής. Κατά τη διάρκεια της δίκης που κράτησε πεντέμισι χρόνια, αναδείχθηκε πολλές φορές ο ρόλος αστυνομικών στην υποστήριξη και ανοχή της δράσης της Χρυσής Αυγής. Μεταξύ των κατηγορούμενων ήταν και η αστυνομικός Β.Π. Απολογήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 και αποκάλυψε ότι στο μεταξύ είχε επιστρέψει στην υπηρεσία.

«Υπηρετώ ως αστυνομικός στο Τμήμα Ασφάλειας Πειραιά. Μετά τον δεύτερο χρόνο διαθεσιμότητας, η υπηρεσία είναι υποχρεωμένη να σε επαναφέρει. Γύρισα με τα ίδια καθήκοντα», είπε. «Είχα γραφτεί ως απλή ψηφοφόρος στη Χρυσή Αυγή για ίδιον όφελος, δηλαδή να με πάρουν ως συνοδεία όταν μπήκαν στη Βουλή [...[ Πήγα με άλλους συναδέλφους εκεί. Πήγα στα κεντρικά τους γραφεία στην Αθήνα [...] Μπήκαν πρώτη φορά στη Βουλή, είχαν αντιμνημονιακό λόγο, ήταν πατριώτες και πήγαμε με συναδέλφους να δούμε τι γίνεται», κατέθεσε η αστυνομικός.

Στη δικαστική απόφαση αναφέρονται τηλεφωνικές επικοινωνίες της με κεντρικούς κατηγορούμενους, λίγο πριν και αμέσως μετά για τη δολοφονία Φύσσα. Η Β.Π. καταδικάστηκε σε ποινή κάθειρξης επτά ετών για ένταξη στην εγκληματική οργάνωση Χρυσή Αυγή και παράνομη οπλοκατοχή. Η δίκη της Χρυσής Αυγής σε δεύτερο βαθμό βρίσκεται σε εξέλιξη.

«Αν πιάσουμε το νήμα από τη δεκαετία του ’60, υπάρχουν κάποιες οργανώσεις του λεγόμενου εθνικού χώρου με σαφώς παρακρατικό χαρακτήρα, όπως η ΕΚΟΦ ή το Κόμμα της 4ης Αυγούστου. Κυρίως αυτά τα δύο μορφώματα φαίνεται να έχουν μια γενικότερη στήριξη της Αστυνομίας, του Στρατού και των μυστικών υπηρεσιών, κι επίσης ημικρατικών και παρακρατικών παραγόντων», λέει η Βασιλική Γεωργιάδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Σημαίνον στέλεχος του ίδιου χώρου είναι ο Κωνσταντίνος Πλεύρης, αργότερα συνήγορος υπεράσπισης του Γιάννη Λαγού στη δίκη της Χρυσής Αυγής. «Ο Πλεύρης μετέπειτα δίδασκε στις σχολές της Αστυνομίας. Υπάρχει ένα είδος συνέχειας, λοιπόν, που κι αυτό δείχνει τη σχέση της ακροδεξιάς με το κράτος και το βαθύ κράτος. Η μετάβαση γίνεται μεν το 1974, αλλά η διαδικασία του εκδημοκρατισμού κρατά πολύ», προσθέτει η κυρία Γεωργιάδου, συγγραφέας του βιβλίου «Η άκρα δεξιά στην Ελλάδα 1965-2018» (εκδ. Καστανιώτη).

Η Χρυσή Αυγή εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίες του ‘80 και ήταν τα πρώτα χρόνια μια κλειστή, περιθωριακή νεοναζί οργάνωση. Τον Ιούνιο του 1998 χρυσαυγίτες επιτέθηκαν και αποπειράθηκαν να σκοτώσουν τον φοιτητή τότε Δημήτρη Κουσουρή, έξω από τα δικαστήρια της Αθήνας. Μεταξύ των ροπαλοφόρων ήταν ο Αντώνης Ανδρουτσόπουλος ή «Περίανδρος», ανώτερο στέλεχος της οργάνωσης.

Παρότι καταζητούμενος για τρία κακουργήματα, ο «Περίανδρος» παρέμεινε για χρόνια ασύλληπτος, εξαιτίας των διασυνδέσεων που είχε η Χρυσή Αυγή με αξιωματικούς της ΕΛ.ΑΣ., όπως αναφέρεται σε απόρρητη έκθεση της Αστυνομίας, τον Δεκέμβριο του 1999, την οποία αποκάλυψαν ΤΑ ΝΕΑ.

Μυστικοί αστυνομικοί απέκτησαν πρόσβαση σε τρία πρώην μέλη της οργάνωσης και στην έκθεση που συνέταξαν σημειώνεται: «Η Χρυσή Αυγή διατηρεί πολύ καλές σχέσεις και επαφές με ενεργεία και απόστρατους αξιωματικούς της ΕΛ.ΑΣ., αλλά και με απλούς αστυνομικούς. Στο παρελθόν, κατά τη διάρκεια των επετείων της 17ης Νοέμβρη, αλλά και άλλων εκδηλώσεων του αριστερίστικου και αναρχικού χώρου, η Αστυνομία τους προμήθευε με ασυρμάτους και κλομπς για να εντοπίζουν και να τους χτυπούν, εμφανιζόμενοι ως “αγανακτισμένοι πολίτες”,

Την περίοδο 2015-17, με την ηγεσία της Χρυσής Αυγής να δικάζεται στο Εφετείο της Αθήνας και το προσφυγικό να κορυφώνεται στην Ελλάδα, η καθηγήτρια Βασιλική Γεωργιάδου του Παντείου Πανεπιστημίου ήταν επικεφαλής μιας έρευνας με θέμα την ξενοφοβία. Μεταξύ άλλων ευρημάτων, προέκυψαν στοιχεία για εμπλοκή αστυνομικών σε βίαια επεισόδια.

«Βρήκαμε τέτοιου είδους περιστατικά, οι δράστες των οποίων ήταν όχι η Αστυνομία ως θεσμός, κι αυτή είναι μία παρατήρηση που θέλω να κάνω, αλλά συγκεκριμένοι αστυνομικοί. Συμμετείχαν σε βίαιες δράσεις πρωτίστως εναντίον μεταναστών, εν ώρα υπηρεσίας και μη», λέει η κυρία Γεωργιάδου. «Άρα η βία υπάρχει, παράγεται βία από τους κόλπους της Αστυνομίας. Αλλά πολύ περισσότερη βία παράγεται από τις οργανώσεις της ακροδεξιάς, όπου εκεί κυριαρχεί η Χρυσή Αυγή».

Υπουργός Προστασίας του Πολίτη την περίοδο της έρευνας της ομάδας Γεωργιάδου ήταν ο Νίκος Τόσκας. Ζητήσαμε έναν σχολιασμό, χωρίς να λάβουμε κάποια απάντηση.

Την περίοδο 2009-2010 δημιουργήθηκαν στην ΕΛ.ΑΣ. οι μονάδες δίκυκλης αστυνόμευσης ΔΕΛΤΑ και η ΔΙΑΣ. Αποστολή της πρώτης ήταν η καταστολή των επιθέσεων που γίνονταν τότε σε αστυνομικά τμήματα, τράπεζες και εμπορικά καταστήματα στο κέντρο της Αθήνας. Το παραπάνω συνέπεσε με τις πρώτες διαδηλώσεις κατά των μνημονίων, έτσι στην πράξη οι δικυκλιστές ανέλαβαν τη διάλυση πορειών και συναθροίσεων.

Η Ομάδα ΔΙΑΣ δημιουργήθηκε λίγους μήνες αργότερα. Αποστολή της ήταν η αντιμετώπιση σκληρών εγκλημάτων στον δρόμο και το πρώτο διάστημα είχε δημιουργηθεί το προφίλ μιας μάχιμης υπηρεσίας που βρίσκεται κοντά στον πολίτη. Εμπνευστής και εκπαιδευτής των αστυνομικών των Ομάδων ΔΕΛΤΑ και ΔΙΑΣ ήταν ο τότε ταξίαρχος Γιώργος Σταύρακας, ένας αμφιλεγόμενος αξιωματικός με στρατιωτική νοοτροπία. Ο ίδιος είχε πει σε συνέντευξη στο VICE. «Όταν στέλνεις τη ΔΕΛΤΑ σε μία ειρηνική πορεία, είναι σαν να αφήνεις ελεύθερο ένα ροτβάιλερ, εκπαιδευμένο, να επιτίθεται σε ένα πάρκο με μικρά παιδιά».

Το 2015 ο Νίκος Τόσκας κατάργησε την Ομάδα ΔΕΛΤΑ, εξαιτίας των πολλών καταγγελιών άγριας καταστολής – η ομάδα επανιδρύθηκε με διαφορετικό όνομα το 2019 από τη Νέα Δημοκρατία. Την περίοδο του ΣΥΡΙΖΑ χρυσαυγίτες αστυνομικοί των ΜΑΤ είχαν αναγκαστεί να συγκρουστούν με διαδηλωτές ακροδεξιάς εξτρεμιστικής διάθεσης (πχ. αγρότες) χωρίς να φανεί το ρήγμα.

Στο μεταξύ, οι αστυνομικοί που στελέχωναν τη ΔΕΛΤΑ απορροφήθηκαν από τα ΜΑΤ και τη ΔΙΑΣ. «Όταν γίνεται ενσωμάτωση δύο μονάδων που έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά ή μία από την άλλη, τα οποία ανάγονται στην ψυχολογία και στην επιχειρησιακή τακτική, η αριθμητικά ισχυρότερη θα απορροφήσει την αριθμητικά υποδεέστερη. Με λίγα λόγια, η ΔΙΑΣ θα απορροφήσει την Ομάδα ΔΕΛΤΑ», είχε προβλέψει ο Σταύρακας.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, περιγράφουν ανώτεροι αξιωματικοί στην Αθήνα που ζήτησαν να μιλήσουν ανώνυμα, είναι ότι οι δύο παραπάνω αστυνομικές μονάδες πρώτης γραμμής στελεχώνονται με ειδικούς φρουρούς, οι οποίοι μπαίνουν στο σώμα με διαγωνισμό εκτός πανελληνίων εξετάσεων. Περισσότερα μόρια κερδίζουν όσοι έχουν υπηρετήσει στις ειδικές δυνάμεις του Στρατού ή γνωρίζουν πολεμικές τέχνες. 

Κρατούν όπλο μετά από εκπαίδευση μόλις τριών μηνών και πολλοί εξ αυτών δεν φαίνεται να νιώθουν κάποια ιδιαίτερη υπηρεσιακή συγγένεια με τους επιτελάρχες στη ΓΑΔΑ. Ειδικά τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένα νήμα βίαιων περιστατικών, τα οποία επαναφέρουν με τον ίδιο δραματικό τρόπο κάθε φορά την εσωτερική συζήτηση στην ΕΛ.ΑΣ. για το εάν λειτουργούν αυτονομημένες ή ακροδεξιές ομάδες στο Σώμα.

Τον Οκτώβριο του 2021, ειδικοί φρουροί της Ομάδας ΔΙΑΣ στην Αθήνα καταδίωξαν τρεις εφήβους Ρομά που επέβαιναν σε ένα κλεμμένο αυτοκίνητο. Η καταδίωξη έληξε με συνολικά 36 σφαίρες από την πλευρά των αστυνομικών και νεκρό τον 18χρονο Νίκο Σαμπάνη. Τον Δεκέμβριο του 2022, αστυνομικοί της ΔΙΑΣ στη Θεσσαλονίκη καταδίωξαν τον 16χρονο Ρομά Κώστα Φραγκούλη, ο οποίος έφυγε από βενζινάδικο χωρίς να πληρώσει και κατέληξε με τραύμα από σφαίρα στο κεφάλι.

Στις δύο υποθέσεις υπάρχει ένα μοτίβο. Οι αστυνομικοί καταδιώκουν υπόπτους για ήσσονος σημασίας αδικήματα. Γνώριζαν ότι οι ύποπτοι είναι Ρομά και λειτουργούν χωρίς να ενημερώσουν το Κέντρο Επιχειρήσεων. Πυροβολούν σε ευθεία βολή και όχι στον αέρα ή τα λάστιχα και υποστηρίζουν ότι οι ύποπτοι προσπάθησαν να τους εμβολίσουν. Και στις δύο περιπτώσεις οι πρώτες επίσημες ανακοινώσεις της ΕΛ.ΑΣ. λένε είτε ψέματα είτε τη μισή αλήθεια.

Στις αρχές του 2013 ο Γιώργος Σταύρακας, ο πρώτος εκπαιδευτής των Ομάδων ΔΕΛΤΑ και ΔΙΑΣ, ήταν διευθυντής στη Σχολή Αξιωματικών της ΕΛ.ΑΣ. στην Αμυγδαλέζα. Η Αναστασία Τσουκαλά, καθηγήτρια Εγκληματολογίας στο Παρίσι και πρώην σύμβουλος στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, είχε προσκληθεί τότε στη Σχολή για να δώσει μια σειρά διαλέξεων με θέμα τον ρατσισμό και την ξενοφοβία.

«Κάποια στιγμή, ένας δόκιμος πήρε τον λόγο και είπε ότι διαφωνούσε με όσα έλεγα, συγκεκριμένα υπονοούσε ότι οι μετανάστες είναι κατώτεροι από τους Έλληνες. Του απάντησα ότι αυτό παρέπεμπε σε φασιστική ιδεολογία, την εφαρμογή της οποίας είδαμε στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Και τότε, απάντησε πολύ προκλητικά: “Μα, είμαστε φασίστες! Υπάρχει κάποιο πρόβλημα;” Οκτώ στους δέκα στην αίθουσα τον χειροκρότησαν, οι υπόλοιποι κρατούσαν επιδεικτικά τα χέρια σταυρωμένα», λέει η καθηγήτρια Τσουκαλά.

Η ίδια, αν και σοκαρισμένη, προσπάθησε να συνεχίσει τη συζήτηση. Είπε στους δόκιμους ότι θα πρέπει να εκτελέσουν τις εντολές της ιεραρχίας τους, όταν κληθούν να διαχειριστούν ένα περιστατικό με μετανάστες. «Απάντησαν ότι η ιεραρχία της Αστυνομίας απαρτίζεται από χαρτογιακάδες, τις εντολές των οποίων δεν πρόκειται να υπακούσουν, εάν δεν συμφωνούν με το περιεχόμενό τους.»

Στη συνέχεια επικαλέστηκα όσα η νομοθεσία ορίζει και τότε απάντησαν ότι θα πρέπει να ντρέπομαι, γιατί “όφειλα να γνωρίζω ότι ο Νόμος είναι μία κοινωνική κατασκευή”. Το τελευταίο μου επιχείρημα ήταν ο όρκος που είχαν δώσει, κάτι που τους προκάλεσε μεγάλη θυμηδία. Όπως είπαν, οι φασίστες δεν είναι χριστιανοί, αλλά παγανιστές, επομένως ο χριστιανικός όρκος δεν τους δεσμεύει».

Η συζήτηση στην αίθουσα της Σχολής Αξιωματικών διήρκεσε 45 λεπτά και έγινε παρουσία εκπαιδευτών, οι οποίοι σε καμία στιγμή δεν αντέδρασαν. Η καθηγήτρια Τσουκαλά ρώτησε τους δόκιμους, μετά από όλα αυτά, ποιο ήταν το σημείο αναφοράς τους. «Απάντησαν, μόνο η σημαία. Κάποιος είπε χαρακτηριστικά πως όταν βγαίνει για υπηρεσία, θέλει να βλέπει την ελληνική σημαία, γιατί πηγαίνει σε πόλεμο».

Η ίδια ανέφερε όλα τα παραπάνω στον τότε αρχηγό της ΕΛ.ΑΣ., ο οποίος διέταξε εσωτερική έρευνα. Αρκετούς μήνες αργότερα, το πόρισμα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι δεν είχε διαπιστωθεί κάτι αξιόμεμπτο, επομένως το επεισόδιο στη Σχολή Αξιωματικών ήταν σαν να μη συνέβη. Δεν τιμωρήθηκε κανείς και εκείνοι οι δόκιμοι του επεισοδίου κάνουν σήμερα καριέρα στην Αστυνομία.

Η καθηγήτρια Αναστασία Τσουκαλά ήταν σύμβουλος του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, Χρήστου Παπουτσή, την περίοδο 2010-2012. «Στα τέλη του 2010, περπατώντας στο κέντρο της Αθήνας, συνειδητοποίησα ότι υπήρχαν αστυνομικοί της Ομάδας ΔΕΛΤΑ, οι οποίοι φορούσαν μαύρα κράνη, αντί για λευκά, όπως προβλέπεται. Διερεύνησα την υπόθεση και συνειδητοποίησα ότι επρόκειτο για θύλακες της Χρυσής Αυγής. Οι ίδιοι, επιπλέον, έφεραν στο πίσω μέρος του κράνους σύμβολα που παρέπεμπαν σαφώς σε φασιστική ιδεολογία», λέει η καθηγήτρια Τσουκαλά. «Το ανέφερα στην τότε ηγεσία της ΕΛ.ΑΣ. κι έγινε έρευνα, το αποτέλεσμα της οποίας αγνοώ».

Ο Φοίβος Συμεωνίδης, μέλος της ομάδας του Manifold στην Αθήνα, ερευνά τα τελευταία χρόνια τα σύμβολα μίσους που φέρουν παράνομα στις στολές τους Έλληνες αστυνομικοί, λιμενικοί και στρατιωτικοί. Τα περισσότερα παραπέμπουν σε on-line pop υποκουλτούρες και συνδέονται κυρίως με την αμερικανική ακροδεξιά, την ισλαμοφοβία εντός του αμερικανικού στρατού και την αντίδραση των ενστόλων στις ΗΠΑ απέναντι στο κίνημα Black Lives Matter.

«Η πρώτη κατηγορία αφορά την ομερτά ή την αλληλεγγύη μεταξύ των αστυνομικών. Δηλώνεται με τη λεγόμενη “thin blue line” («λεπτή μπλε γραμμή»), ένα από τα πιο γνωστά ακροδεξιά σύμβολα τα τελευταία χρόνια σε όλον τον κόσμο. Συμβολίζει την Αστυνομία που δεν επιτρέπει στην κοινωνία να πέσει στο χάος. Κατ’ άλλους συμβολίζει το μπλε τείχος της σιωπής, δηλαδή την ομερτά μεταξύ των αστυνομικών» εξηγεί ο Φοίβος Συμεωνίδης.

Στην ελληνική εκδοχή της, η «λεπτή μπλε γραμμή» υπάρχει στις στολές των Ελλήνων αστυνομικών ως μία από τις ρίγες της ελληνικής σημαίας, δηλαδή παραποιώντας τη. Με τον ίδιο τρόπο τοποθετείται στην αμερικανική σημαία - πάντως στις ΗΠΑ υπάρχουν αστυνομικά τμήματα που έχουν απαγορεύσει τη χρήση της, εξαιτίας των ακροδεξιών συμβολισμών της.

Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία συμβόλων στις στολές των Ελλήνων αστυνομικών είναι ο λεγόμενος “Τιμωρός” και οι παραλλαγές του. Προέρχεται από τον Punisher («Τιμωρό»), έναν ήρωα της Marvel. Σύμφωνα με το κόμικ, ένς πρώην Αμερικανός πεζοναύτης επιστρέφει από το Αφγανιστάν και παίρνει τον Nόμο στα χέρια του, ώστε να εκδικηθεί για την εξόντωση της οικογένειάς του από το παρακράτος και τη μαφία.

«Το ενδιαφέρον είναι ότι ο “Τιμωρός” στα κόμικς δεν είναι ακροδεξιός, ωστόσο το σύμβολο έγινε τόσο συνώνυμο με την ακροδεξιά, ώστε ένας από τους δημιουργούς του ζήτησε από τον κόσμο να το επανα-οικειοποιηθεί και συνεργάστηκε με ακτιβιστές του Black Lives Matter, ενώ η Marvel ανασχεδίασε και αντικατέστησε το σύμβολο στα κόμικς της», λέει ο Φοίβος Συμεωνίδης.

Ο ίδιος κατέγραψε, επίσης, στις στολές των Ελλήνων αστυνομικών σύμβολα με τις φράσεις «άπιστος» («Είμαι ο άπιστος για τον οποίο σε είχαν προειδοποιήσει, δεν έρχομαι για να φέρω την ειρήνη, μα το ξίφος»), που χρησιμοποιήθηκαν από Αμερικανούς πεζοναύτες στο Αφγανιστάν και ιστορικά φέρεται να προέρχονται από την εποχή των Κου Κλουξ Κλαν. Ή, επίσης, τη φράση «Καλύτερα να με δικάσουν δώδεκα, παρά να με κουβαλήσουν έξι», η οποία είναι πολύ διαδεδομένη μεταξύ διεφθαρμένων ενστόλων.

Αρχαιοελληνικά κράνη, η φράση «Μολών Λαβέ», σιδηρογροθιές και περικεφαλαίες θεωρούνται μάλλον συμβατικά σύμβολα, ραμμένα στις στολές των Ελλήνων αστυνομικών. Τα περισσότερα από αυτά εμφανίζονται συχνότερα στις Ομάδες ΔΙΑΣ και ΔΕΛΤΑ (σήμερα ΔΡΑΣΗ). Λιγότερες φορές εντοπίζονται σε στολές αστυνομικών των ΜΑΤ, ενώ το ίδιο κάνουν επίσης συνοριοφύλακες στα νησιά και τον Έβρο.

Τα ποστάρουν οι ίδιοι στα σόσιαλ μίντια, επομένως έχουν τη βεβαιότητα ότι δεν θα ελεγχθούν. «Όσον αφορά τα σχόλια κάτω από τις φωτογραφίες, υπάρχουν οι πιο ψύχραιμοι, συνήθως μεγαλύτεροι σε ηλικία αστυνομικοί, που λένε, “Παιδιά τι κάνετε, αυτό είναι παραποίηση στολής”», εξηγεί ο ερευνητής κ. Συμεωνίδης. «Όμως, τα περισσότερα σχόλια είναι επιδοκιμασίες, στο στυλ “Πω, πω, τι ωραίος που είσαι σήμερα! Περνάς και σείεται ο Έβρος”».

Τον Νοέμβριο του 2019, λίγο καιρό μετά τη νίκη της Νέας Δημοκρατίας στις εκλογές, ο τότε Υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης ανέθεσε στον καθηγητή Συνταγματικού Δικαίου, Νίκο Αλιβιζάτο, τη σύσταση μιας ανεξάρτητης επιτροπής, τα μέλη της οποίας θα εξέταζαν κατά πόσο η ΕΛ.ΑΣ. συμμορφώνεται με τις υποδείξεις του Συνηγόρου του Πολίτη.

Η επιτροπή συμφωνήθηκε να συνεδριάζει μία φορά τον μήνα, έχοντας στο ενδιάμεσο μελετήσει δειγματοληπτικά φακέλους πειθαρχικών ελέγχων της ΕΛ.ΑΣ. Ωστόσο, συνεδρίασε μόλις τρεις φορές. Ο καθηγητής Αλιβιζάτος δέχτηκε κριτική για το γεγονός ότι υπερέβη τις αρμοδιότητες που του είχαν ανατεθεί, εξετάζοντας το περιεχόμενο των φακέλων, επομένως παραβιάζοντας την αρμοδιότητα του Συνηγόρου. Τον Μάιο του 2020 ο ίδιος συνέταξε ένα πόρισμα (δεν το υπογράφουν οι δύο αξιωματικοί της ΕΛ.ΑΣ. που ήταν μέλη της επιτροπής) και ευχήθηκε στον Μιχάλη Χρυσοχοΐδη «καλή επιτυχία στο δύσκολο έργο που έχετε αναλάβει».

Μεταξύ των συμπερασμάτων της επιτροπής Αλιβιζάτου ήταν η απροθυμία των ανακριτικών οργάνων της ΕΛ.ΑΣ. να συνεργαστούν με τον Συνήγορο του Πολίτη, οι πανομοιότυπες καταθέσεις αστυνομικών για το ίδιο περιστατικό και η μικρή βαρύτητα στις αντίστοιχες καταθέσεις των πολιτών κι επίσης η πλημμελής αιτιολογία των αποφάσεων των πειθαρχικών οργάνων της ΕΛ.ΑΣ., ιδίως στο πεδίο της έρευνας του ρατσιστικού κινήτρου.

Σε έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη (Ιούνιος 2022), σημειώνεται ότι την προηγούμενη χρονιά είχαν υποβληθεί 308 καταγγελίες για περιστατικά αυθαιρεσίας, τα οποία στη συντριπτική τους πλειονότητα είχαν πρωταγωνιστές αστυνομικούς. Οι 40 από τις παραπάνω υποθέσεις αφορούσαν ρατσιστικό κίνητρο ή διάκριση. «Πρόκειται για περιστατικά που μπορεί να συνδέονται με ελέγχους στον δρόμο ή στο αεροδρόμιο, εξευτελιστική ή βάναυση συμπεριφορά, ακόμη και χρήση πυροβόλου όπλου», εξηγεί ο Συνήγορος του Πολίτη, Ανδρέας Ποττάκης. «Οι υποθέσεις που έχουν ολοκληρωθεί έως τώρα (σημ: 27.11.2022), τείνουν να εμφανίζουν ελλιπή διερεύνηση του ρατσιστικού κινήτρου από την ΕΛ.ΑΣ.».

Στη νεότερη έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη (Οκτώβριος 2023) σημειώνεται ότι η μη διερεύνηση του ρατσιστικού κινήτρου συνεχίζει να απασχολεί την ανεξάρτητη αρχή. Μεταξύ άλλων, γίνεται αναφορά σε μια υπόθεση στη Σαλαμίνα. Δύο Πακιστανοί εργάτες προσπάθησαν επανειλημμένα να καταγγείλουν επιθέσεις και τραυματισμό τους από γνωστά μέλη της Χρυσής Αυγής.

«Οι προσπάθειές τους απέβησαν άκαρπες, καθώς την πρώτη φορά, αφού λοιδορήθηκαν από τους αστυνομικούς, τούς ζητήθηκε να επανέλθουν εφόσον βρουν τα ακριβή στοιχεία και τις κατοικίες των δραστών, ενώ τη δεύτερη φορά, αφού πρώτα αναπέμπονταν μεταξύ του Α.Τ. και του Τ.Α. για λόγους μιας αδιευκρίνιστης αρμοδιότητας, τούς ζητήθηκε να καταβάλουν, ως μη όφειλαν, σχετικό παράβολο», σημειώνεται στην έκθεση.

Οι δύο Πακιστανοί κατήγγειλαν την επίθεση στο Τμήμα Αντιμετώπισης Ρατσιστικής Βίας στη ΓΑΔΑ. Το γεγονός αυτό πυροδότησε νέα επίθεση από τους καταγγελλόμενους δράστες. «Αφού το φερόμενο θύμα μετέβη εκ νέου στην Αστυνομία, μέσα σε λίγα λεπτά αφίχθηκαν στην ίδια υπηρεσία και οι δράστες, οι οποίοι γνώριζαν τόσο για τη μετάβασή του, όσο και για τη βούλησή του να τους καταγγείλει, καθώς και για το περιεχόμενο της καταγγελίας του», σημειώνεται.

Απευθύναμε γραπτά ερωτήματα στον τέως Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Τάκη Θεοδωρικάκο (2021-2023). Πηγές προσκείμενες στον ίδιο απάντησαν στο NEWS24/7 ότι την περίοδο της θητείας του δεν υπήρξε κάποια εσωτερική πληροφόρηση για δράση ακροδεξιών θυλάκων στην ΕΛ.ΑΣ. και ότι σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αστυνομικής αυθαιρεσίας, τις περισσότερες με πρωταγωνιστές αστυνομικούς των ΜΑΤ, είχε διατάξει κατεπείγουσα έρευνα.

CREDITS
ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ: ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΚΟΥΜΑΚΑΣ
ART DIRECTOR: ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΡΙΝΗ
EDITORIAL DIRECTOR - ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ SHORTHAND: ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΙΟΣΚΟΥΡΙΔΗΣ
ΠΗΓΕΣ ΦΩΤΟ: Eurokinissi, INTIME

Ολόκληρη η έρευνα του Ιδρύματος Friedrich-Ebert και του Σημείου για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς θα παρουσιαστεί σε εκδήλωση την Τρίτη 23 Απριλίου 2024, 19:00, στο Ρομάντσο (Αναξαγόρα 3-5, Ομόνοια).

Ομιλητές: Oliver von Drobowolski, Επιθεωρητής της Γερμανικής Αστυνομίας, Ιδρυτής και εκπρόσωπος της Πρωτοβουλίας Better Police / Κώστας Κουκουμάκας, Δημοσιογράφος NEWS247 / Κίμωνας Τόλιας, Τμήμα Κοινωνικών Ζητημάτων και Αντιμετώπισης Ρατσισμού της ΕΛ.ΑΣ.
Συντονιστής: Κωστής Παπαϊωάννου, Διευθυντής Σημείου για τη Μελέτη και Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς.
Ελληνικά και Γερμανικά με ταυτόχρονη διερμηνεία