O Δικός μας Θάνος

Το NEWS 24/7, με αφορμή τη συμπλήρωση ενός χρόνου από το θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου, παρουσιάζει ένα βίντεο-αφιέρωμα στη μνήμη του μεγάλου δημιουργού που πίστεψε στα όνειρα και δημιούργησε φως. Είκοσι φίλοι και συνεργάτες του από το χώρο της τέχνης, των γραμμάτων και της πολιτικής, μοιράζονται τις αναμνήσεις τους και σκιαγραφούν ένα πορτρέτο μνήμης, απουσίας, αφοσίωσης και αγάπης.

Τους προβολείς στήσε...

Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που ο Θάνος έφυγε από κοντά μας. Και όμως, δεν έφυγε στιγμή από δίπλα μας. Δεν έλειψε στιγμή από μέσα μας. Είναι ένας από εκείνους τους υπέροχους, σπάνιους, αθάνατους Έλληνες, που πάντοτε θα είναι παρόντες για να μας θυμίζουν ποιοι θα μπορούσαμε να είμαστε. Και αυτό, γιατί δημιούργησε φως και δε διαπραγματεύτηκε ούτε μια στιγμή την παντοδυναμία του ονείρου. Αντιθέτως, πίστεψε σε αυτό, ως κάτι χειροπιαστό, πραγματικό, σε μια πολυεπίπεδη αλληλουχία τάσεων, ιδεών, αισθήσεων και αναζητήσεων πάνω στο πεντάγραμμο. Ο Θάνος αποτέλεσε την απόλυτη πρόκληση παθιασμένης διεκδίκησης, καλώντας σε μια διαρκή "επανάσταση" μέσα από ένα πλέγμα καλλιτεχνικής έντασης, που από μόνη της μετατράπηκε σε ένα ιδιοφυές υλικό αισθητικής και αρμονίας, βασισμένο σε πολύπλοκες συνθετικές δομές που αποτυπώθηκαν ως μερικές από τις ωραιότερες και πληρέστερες σελίδες της ελληνικής μουσικής. 

Στη μεγάλη του περιπλάνηση, "παραβίασε" τους κανόνες της συμβατικής αντίληψης, διατύπωσε το τέλος των νομιμοποιημένων ως "ιδανικών" μηχανισμών και μοιραία, μάς οδήγησε σε μια γιορτή έκστασης, απελευθερώνοντας ηχητικές συγκρούσεις και επινοώντας αριστουργηματικά πεπρωμένα. Η "αφήγησή" του αποδείχτηκε ένα μνημείο έμπνευσης, περιπέτειας και ενδοσκόπησης, αποτυπωμένο σαν ένα κλειδί που άνοιξε τις πύλες ενός ανατρεπτικού πεδίου βαθιάς εκφραστικής προσέγγισης, η οποία έκλεισε μέσα της με την ίδια ευκολία, ένα στοχασμό, μια ανάσα, αλλά και το ίδιο το σύμπαν. Ο Μικρούτσικος κατάφερε να γοητεύσει την τελειότητα και να φτάσει βαθιά στον πυρήνα της τέχνης, αγγίζοντας με κάθε πιθανό τρόπο τη ζωντάνια της ψυχής με την υφή μιας μοναδικής μέθης. Αμετανόητα γενναιόδωρος, αποτύπωσε συνεχόμενους "θριάμβους" σε κάθε καμβά που φιλοτέχνησε. 

Δημιούργησε υπέροχα ηχητικά γλυπτά, με μια ριζοσπαστική αντίληψη της μελωδίας και συνεχόμενους πειραματισμούς που γέννησαν μοτίβα, τα οποία άγγιξαν την πληρότητα του πάθους και συγκρούστηκαν μετωπικά με τους δρόμους της "απόγνωσης". Οι συνθετικές υπερβάσεις του και ο αντικομφορμισμός του, εξέφρασαν την εσωτερική του ευαισθησία, γεμάτη παρορμήσεις για την αναζήτηση κρυφών αλλά και κρυστάλλινων διαστάσεων, σε ένα ντελίριο εγκεφαλικής απελευθέρωσης που με τη σειρά της σφυρηλάτησε τη γοητεία του "λόγου" του και εξελίχθηκε σε μια μουσική "αφήγηση" που συνδύασε τη φαντασιακή αρμονία με μια μοναδικά ορμητική και αισθητική έμπνευση. Μεγάλοι ποιητές άφησαν τους στίχους τους να ερωτευτούν τις νότες του Θάνου σε ένα ταξίδι που οδήγησε σε ένα "αυτόνομο" όσο και ατίθασο ηχόχρωμα, μετατρέποντας την αναζήτηση σε παρτιτούρες-πραγματικά έργα τέχνης.

Η δισκογραφία του Μικρούτσικου είναι η ίδια η αισθητική του άποψη που εξερεύνησε καινούργια μονοπάτια εντελώς απροσδόκητα και τολμηρά, γκρεμίζοντας κάθε απροσπέλαστο "αξίωμα", μέσω μιας θυελλώδους "αρχιτεκτονικής" σύλληψης της μουσικής, που περιφρόνησε τη στυλιζαρισμένη λογική σειρά, αντιπαραθέτοντας νότες που χόρεψαν με τον χώρο σμιλεύοντας τον χρόνο. Στις χαρακιές του "Σταυρού του Νότου", εκεί όπου ο Νίκος Καββαδίας άνοιξε τα όνειρα με τέτοια πειθώ, που νόμιζες ότι μυρίζεις την αρμύρα και ακούς την αντάρα της θάλασσας, αγγίζεις τον ορίζοντα και κουνιέσαι μεσοπέλαγα κρατώντας το κατάρτι, το θαυματουργό πιάνο του Θάνου ξεδίπλωσε όλη τη μαγεία του σε μια ηχητική μυσταγωγία, επιτρέποντας στον καθένα μας να γίνει "αυτόπτης μάρτυρας" μιας ιεροτελεστίας που δικαιώθηκε από μια σπάνια γλώσσα εσωτερικότητας, αναδεικνύοντας την απόκοσμη κραυγή του ανέφικτου.

Ή η τελετουργική ερμηνεία της Μαρίας Δημητριάδη στο "Άννα μην κλαις" του Μπέρτολτ Μπρεχτ, από τα "Τραγούδια της λευτεριάς", τόσο μονότονα σαγηνευτική, με τα πλήκτρα να αιμορραγούν αδιέξοδα, ταξιδεύοντας τη λυρική αντήχηση του πόνου στο άπειρο. Δραπετεύουν οι νότες για να γίνουν ένα με τη μελωδική πρόζα του εφιάλτη, με μια σαφήνεια γεμάτη σκληρότητα, αλλά και με μια στοργή γεμάτη αρμονία. Η παραστατικότητα του Μικρούτσικου είναι τόσο σπαρακτική, σαν παγιδευμένη αρπαγή και φθορά μέσα στην πλήρη ερήμωση. Αυτός όμως ακριβώς υπήρξε ο Θάνος σε όλη του την πορεία. Από τη δεκαετία του '70, με την πολιτική του περίοδο, όπου μας προσέφερε ένα κάδρο επανάστασης, μετατρέποντας την ίδια την αισθητική του σε πολιτικό μανιφέστο, σε σύμβολο εξέγερσης και οδυνηρού αφορισμού, μέχρι τα συγκλονιστικά του εννιάρια, μπολιασμένα με αγνότητα, ευαισθησία και φωτιά.

Ο Μικρούτσικος άγγιξε όλες τις ευαίσθητες χορδές με τη μουσική του, με αυτό το ογκώδες έργο που μάς άφησε ως παρακαταθήκη, μια πολύτιμη, ανεκτίμητη κληρονομιά γεμάτη σύμβολα και μηνύματα, των οποίων ο "πολιτισμός" και η ευθύτητα δε θα αφήσουν ποτέ κανένα περιθώριο μη "σωστής" ανάγνωσης. Συσσώρευσε εικόνες, ήχους, φόρμες και τεχνικές, σκορπώντας λιωμένα χρώματα στις παρτιτούρες του, προκειμένου να νιώσουμε κάθε ψίθυρό του: ζωή, χείμαρρος, σκέψεις, βιολοντσέλα, κλαρινέτα, τύμπανα, τέχνη. Έτσι κι αλλιώς, ο ίδιος χρειάστηκε μόνο τρία πράγματα ως καλλιτέχνης για να μπορεί να ανασαίνει και να υπάρχει: μια σκηνή, ένα πιάνο και την επαφή με το κοινό. Και δήλωνε πάντα "παρών", ωραίος, παθιασμένος, εκρηκτικός, ευαίσθητος, περίπλοκος, έφηβος, τρυφερός, αληθινός, ζωντανός, ακόμα και τότε που η μελαγχολία του τέλους πλησίαζε αμείλικτα.

Ο Μικρούτσικος είχε έμφυτες την ευγένεια και την καλοσύνη, είναι ατελείωτες οι γνωστές και άγνωστες ιστορίες που το επιβεβαιώνουν. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο πως όλοι ανεξαιρέτως οι είκοσι συνεργάτες και φίλοι του που μίλησαν στο βίντεο του NEWS 24/7, χρησιμοποίησαν δυο συγκεκριμένες εκφράσεις, αναφερόμενοι στον Θάνο: "πατρική φιγούρα" (ή "δεύτερος πατέρας") και "οικογένεια". Γιατί όσο μεγάλος δημιουργός κι αν υπήρξε ο Μικρούτσικος, άλλο τόσο ήξερε να ανοίγει το σπίτι του και την αγκαλιά του στους δικούς του ανθρώπους. Ο αμόλυντος χαρακτήρας του, η απέραντη γενναιοδωρία του, η πληθωρική του παρουσία, τον ταύτισαν με εκείνο το υπέροχο, αγνό χαμόγελο, που γεννήθηκε, θαρρείς, για να κλείσει μέσα του όλον τον κόσμο. Όπως ακριβώς και η μεγάλη, η τρυφερή καρδιά του. Εκείνη που του χάρισε το ένστικτο να δίνει στις συνθέσεις του μια ξεχωριστή και σπάνια στο συνολικό περίγραμμά της, ταυτότητα.

Είναι καταθέσεις ψυχής όλα τα λόγια που ακούστηκαν στα γυρίσματα, γεμάτα συγκίνηση, νοσταλγία και πάθος. Ακόμα και οι αμήχανες, βουβές στιγμές σιωπής, εκεί όπου "μιλούσαν" τα υγρά μάτια, ήταν γεμάτες ένταση και αγάπη, μα πάνω απ' όλα θλίψη για τη φυσική απουσία. Τί να πρωτοθυμηθούμε από όσα μας είπαν; Τον Παντελή Βούλγαρη που έκανε το Αθήνα-Θεσσαλονίκη ακούγοντας για 500 χιλιόμετρα μόνο τον "Σταυρό του Νότου" από τη μαγική ερμηνεία της Αιμιλίας Σαρρή. Τον Θύμιο Παπαδόπουλο να λέει ότι ο Θάνος του είχε αναθέσει να βρει ένα κουαρτέτο εγχόρδων, για να ηχογραφήσουν - μαζί με έναν τρομπετίστα και τον ίδιο τον Θύμιο στο φλάουτο - ένα έργο για ένα θεατρικό, αλλά τελικά την ημέρα της πρόβας πήγε μόνο το βιολοντσέλο. Αποτέλεσμα; Ο Μικρούτσικος αποσύρθηκε για είκοσι λεπτά και επέστρεψε έχοντας συνθέσει ένα καινούργιο έργο για βιολοντσέλο, τρομπέτα και φλάουτο!

Η κληρονομιά του Θάνου Μικρούτσικου θα συνεχίσει να είναι ζωντανή και καθαρή, μέσα από στίχους και νότες που δε θα σβήσουν ποτέ, μέσα από μια σπάνια αισθητική αγώνα και πολιτισμού, εξέγερσης και σεβασμού, καλοσύνης και αντίστασης, εσωτερικής ομορφιάς και εξωτερικής γαλήνης, ατελείωτων "μανιφέστων" για τη ζωή, που εκφράστηκαν μοναδικά πάνω στα τάστα του πιάνου, που δόνησαν ρημαγμένες ψυχές, που ανύψωσαν οράματα και όνειρα πάνω από τους εφιάλτες, που οδήγησαν σε πολλαπλές εκρήξεις, δίνοντας όλο το νόημα της δημιουργίας σε λίγες μόνο λέξεις: "Η τέχνη δεν πρέπει να αντανακλά σαν τον καθρέφτη, μα σα φακός να μεγεθύνει". Γιατί για όλους εμάς που αγαπήσαμε τον ίδιο και τη μουσική του, ποτέ δε θα μείνει ασάλευτος δίπλα μας, ποτέ δε θα γίνει Μοίρα, Θάνατος και Πέτρα. Γιατί ακόμα και αν για μια στιγμή μάς λύγισε με το χαμό του, πάντα θα μας ορίζει, χορεύοντας πάνω στο φτερό του καρχαρία...