Υπάρχει ένα σχέδιο νόμου που επεξεργάζεται το Υπουργείο Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύσης. Αφορά κάποιες αλλαγές στα όσα ίσχυαν έως τώρα και δεν βοηθούσαν ακριβώς τις υιοθεσίες και τις αναδοχές, που τώρα πια “ανοίγουν”. Διότι ο αντικειμενικός στόχος είναι το τέλος του ιδρυματισμού. “Να μην υπάρχει πια έστω ένα παιδί, σε ίδρυμα”, λέει στο News 24/7 η Σοφία Κωνσταντέλια, πρόεδρος του Κέντρου Κοινωνικής Πρόνοιας της Περιφέρειας Αττικής (ΚΚΠΠΑ).

Ενδεχομένως να ακούσατε για τις αλλαγές στο νόμο για τις αναδοχές, με αφορμή το σάλο που ξέσπασε από αντιδράσεις ουκ ολίγων βουλευτών, για τη δυνατότητα ομόφυλων ζευγαριών να φροντίσουν ένα παιδί που μεγαλώσει σε ίδρυμα -με ό,τι συνεπάγεται αυτό.

Θελήσαμε να εστιάσει στην ουσία του πράγματος (στη δυνατότητα να λάβουν όλα τα παιδιά τη φροντίδα που αξίζουν και δικαιούνται) και να σας παρουσιάσουμε τη δεδομένα. Προέκυψαν και κάποια κενά που παρατηρήσαμε στο σχέδιο νόμου, το οποίο ακολουθεί.

Αφότου ενημερωθήκαμε σχετικά, επικοινωνήσαμε με την κ. Κωνσταντέλια, για να ζητήσουμε συνάντηση. Το αίτημα έγινε αποδεκτό και κάπως έτσι βρεθήκαμε στις 8 το πρωί στο γραφείο της πρώτης προέδρου, στο συγκεκριμένο Κέντρο, με προϋπηρεσία δεκαετιών -τεσσάρων- στο χώρο. Η κ. Κωνσταντέλια ήταν για 40 χρόνια κοινωνική λειτουργός στο “Μητέρα”. Άρα αν μη τι άλλο είχε δει και είχε ζήσει τα πάντα και ως εκ τούτου αντιλαμβάνεται τι χρειάζεται να αλλάξει.

Αρχίσαμε τη συζήτηση από το μηδέν, διότι πέραν του “αναδοχή είναι κάτι προσωρινό και υιοθεσία κάτι μόνιμο” δεν είμαι τόσο σίγουρη πως υπήρχε ξεκάθαρη εικόνα για το δικαίωμα όλων να φροντίσουμε κάποιον που το ‘χει ανάγκη.

Τι είναι αναδοχή;

“Η υιοθεσία και η αναδοχή έχουν φτάσει στο σημείο να είναι διαδικασίες. Δεν είναι διαδικασίες. Είναι δικαιώματα. Τα της αναδοχής, πρόκειται για εναλλακτικό θεσμό φροντίδας παιδιών, που βρίσκονται έξω από το πλαίσιο της οικογένειας τους. Είναι ένας θεσμός που προσφέρεται στα παιδιά, ως ευεργετικός θεσμός, με την έννοια ότι παραμένουν στην κοινότητα, στην κοινωνία, δεν απομονώνονται, ζουν όλες τις λειτουργίες της οικογένειας -κάτι που θα χρειαστούν ως εμπειρία στο μέλλον.

Δεν θα χρειαστούν ένα χώρο που λειτουργούν ομαδικά και παίρνουν φαγητό από μια κουζίνα, χωρίς να ξέρουν ποιος φροντίζει ποιον, απρόσωπα. Χρειάζονται προσωπική, αποκλειστική φροντίδα και αυτό είναι το ευεργέτημα της ανάδοχης φροντίδας. Είναι θεσμός που απευθύνεται σε παιδιά που δεν είναι με τη δική τους οικογένεια, αλλά που μπορούν να ζήσουν με άλλη οικογένεια και να επιστρέψουν στη δική τους, όταν αυτό γίνει εφικτό”.

“Εμείς εδώ έχουμε 218 οικογένειες. Ίσως το 80% από αυτές αφορούν παιδιά που έχουν κάποια αναπηρία, που πάνε σε ειδικά σχολεία. Παιδιά που θέλουν παραπανίσια φροντίδα και δεν έγιναν αποδεκτά από υιοθεσία. Αυτή είναι μια μορφή που σχετίζεται με τα κοινωνικά φαινόμενα. Οι περιπτώσεις που ‘χουν προχωρήσει στην υιοθεσία δεν μετρούν στους αναδόχους”.

Ποιοι είναι οι άνθρωποι που προκρίνονται για να γίνουν ανάδοχοι;

“Εκείνοι που αντιστοιχούν στο μέσο πολίτη. Που έχει κάποια βασικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή: να είναι άνθρωποι ευχαριστημένοι με τη ζωή τους, να μπορούν δηλαδή, να χαρούν. Να είναι προσανατολισμένοι στο θετικό της ζωής, σαν νοοτροπία, ψυχική διάθεση, φιλοσοφία ζωής. Να εμπλέκονται στα κοινωνικά δρώμενα, να προβληματίζονται. Θα γίνει το παιδί τους έφηβος. Θα θέλει μια διαφορετική εμφάνιση, να αμφισβητήσει. Να μπορούν άρα, να επεξεργαστούν ζητήματα σχέσεων. Επίσης, η σχέση με το σύντροφο τους. Ποιοι είναι οι μηχανισμοί προστασίας της σχέσης τους. Τι γίνεται στη σύγκρουση; Πώς γίνεται η σύγκρουση; Με ποιον τρόπο επανέρχεσαι;”.  

Ο έλεγχος κάθε άλλο παρά επιφανειακός είναι. “Στις τυπικές προϋποθέσεις, το να έχεις ένα σπίτι είναι καλό. Αν το ζευγάρι έχει ένα σπίτι, καλώς το έχει. Αλλά δεν θα είναι πρόβλημα, αν δεν έχει. Το όριο είναι να μπορεί το παιδί να έχει ό,τι ένα μέσο Ελληνόπουλο: ένα δωμάτιο μόνο ή με το αδελφάκι του. Να μη στερείται τα βασικά. Να μη περνά στο παιδί η ανέχεια και η ανημποριά.

Θα μου πείτε “τι πειράζει;”. Αν έχεις επιλογή και μπορείς να βρεις με τα ίδια χαρακτηριστικά άλλη οικογένεια, που δεν έχει αυτήν τη δυσκολία, για λόγους συμφέροντος του παιδιού θα επιλέξεις αυτή με τη λιγότερη δυσκολία. Δεν θες να το εκθέσεις όμως, σε δυσκολίες -τις οποίες αντιμετώπισε η βιολογική του μητέρα, εξ ου και δεν κατάφερε να το μεγαλώσει.

Το παιδί πρέπει να μπορεί στα 7 του χρόνια να καταλάβει τι είναι κοινωνικό πρόβλημα, τι είναι “μόνος με προβλήματα” ή “πολλοί άνθρωποι που με νοιάζονται και δεν έχω προβλήματα” μέχρι την εποχή που θα φτάσει να το επεξεργάζεται αλλιώς.

“Στην εφηβεία τα παιδιά που είναι υιοθετημένα, συνήθως λένε “η βιολογική μου μητέρα θα με καταλάβαινε περισσότερο, γιατί είναι πιο νέα από εσάς. Υπάρχει ένας φαντασιωτικός ή υπαρκτός άλλος πόλος, ένα κομμάτι της ζωής του που το φέρνει σε σύγκριση με αυτό που του συμβαίνει. Οφείλεις να ξέρεις να το ελέγχεις, για να μην καταλήγει η ιστορία σε μίζερες καταστάσεις που δεν θα είναι καλές για το παιδί”.

Γιατί όμως, μιλάμε μόνο για ζευγάρια, μόνο με την παραδοσιακή έννοια του όρου;

“Στο “Μητέρα” υπάρχει μονογονεϊκή οικογένεια, που το αγόρι έχει φτάσει πια τα 56. Μιλάμε για κάποια πράγματα σαν να μη συνέβαιναν ποτέ. Αλλά γίνονταν χρόνια”. Τώρα όμως, “ανοίγει” η αναδοχή, η κοινωνία έχει αλλάξει (πριν 50 χρόνια μια μόνη γυναίκα ήταν “η περίεργη, η γεροντοκόρη” και προφανώς δύσκολα την εμπιστεύονταν με παιδί). Κατά συνέπεια, αφορά πολλούς περισσότερους. “Είναι και άλλο το αφήγημα”. Παρεμπιπτόντως, την Τετάρτη 2/5 υπερψηφίστηκε το επίμαχο άρθρο 8, που αφορούσε το δικαίωμα των ομόφυλων ζευγαριών -που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης- στην αναδοχή.

Πόσο λογικό είναι να κοιτούμε μέσα από την κλειδαρότρυπα στο υπνοδωμάτιο των γονιών, για να καταλήξουμε αν είναι ικανοί να γίνουν ανάδοχοι ή όχι;

“Να σας πω ένα παράδειγμα: πήγαινα μια μέρα με ταξί στο “Μητέρα” και μου είπε ο οδηγός “πάτε εκεί που κάνουν υιοθεσίες;”. Του είπα “ναι” και σχολίασε “ξέρετε έχουμε στη γειτονιά μας έναν που έχει υιοθετήσει ένα παιδί από το “Μητέρα”. Ξέρετε πώς το έχει; Πώς το αγαπούν, πώς το ντύνουν, πώς του συμπεριφέρονται”. Για καλό το έλεγε ο άνθρωπος. Χάρηκα με όσα μου είπε, αλλά συγχρόνως σκέφτηκα -και του είπα- “τα άλλα παιδιά στη γειτονιά σας δεν τα φροντίζουν έτσι οι γονείς;”.

"Οι υποψήφιοι για αναδοχή και υιοθεσία δουλεύουν, ώστε να μπορούν να διαχειριστούν την πίεση της κοινωνίας".  

Αυτό αποδεικνύει πως ισχύει ό,τι είπατε: το μάτι της κοινωνίας διαφοροποιεί τους αναδόχους. Τους έχει με άλλο τρόπο ενταγμένους, ότι είναι κάπως αλλιώτικοι και πρέπει να τους ελέγχουμε περισσότερο. Αυτό έχει μια αρνητική πλευρά για όσους το βιώνουν. Δηλαδή, οι θετοί γονείς έχουν πάντα έλεγχο πάνω από το κεφάλι τους και τους απαγορεύεται το όποιο λάθος. Είναι κάτι που μπαίνει στην προετοιμασία, το να μάθουν πώς να διαχειρίζονται αυτήν τη συνθήκη χωρίς πίεση.

Η δεύτερη ανάγνωση είναι πως η ελληνική κοινωνία νοιάζεται για το καλό των παιδιών. Ό,τι και να λέμε, η ίδια η κοινωνία μέσα στην οποία υπάρχουν νοσηρά και ακραία φαινόμενα (για παράδειγμα, το παιδάκι στο φωταγωγό) έχει ενδιαφέρον παραπανίσιο για τα παιδιά”. Των άλλων. “(γελάει) Και στων άλλων”.

“Oι υποψήφιοι ανάδοχοι οφείλουν να μπορούν να εμπνεύσουν στα παιδιά σεβασμό για το διαφορετικό, γιατί -για αρχή- διαφορετική ήταν η μητέρα που τα έφερε στον κόσμο”.

Για να μη ξεχνιόμαστε, ποιος έχει προτεραιότητα;

“Δεν είναι αμφισβητήσιμο ποιος έχει προτεραιότητα. Ξεκάθαρα το παιδί. Θα κάνουμε ό,τι κάναμε πάντα. Η υποχρέωση των υπηρεσιών είναι να βρίσκουν οικογένειες για ένα παιδί, οπουδήποτε υπάρχουν στον κόσμο, γιατί δεν πρέπει να μένει στο ίδρυμα. Αυτοί οι γονείς έχουν προσωπικότητες, σχέσεις. Δεν είναι μόνο φύλο.

Είναι άνθρωποι που μπορεί να ‘χουν πλούσια συναισθήματα και την ικανότητα να τα μεταδώσουν σε ένα παιδί. Και βεβαίως όπως έκαναν πάντα οι υπηρεσίες, δεν θα εμπιστευτούν ένα παιδί σε ανθρώπους που δεν μπορούν να χειριστούν τέτοια βασικά ζητήματα, όπως είναι αυτό της διαφοράς. Μα πρέπει να μπορείς να περάσεις στο παιδί σου ότι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί -ακόμα και αν πρόκειται για ζευγάρι, παντρεμένο. Η μάνα που το έφερε στον κόσμο ήταν διαφορετική -να είχε μπλέξει με ουσίες, να είχε ένα ψυχολογικό πρόβλημα- από αυτήν με την οποία ζει το παιδί.

"Αν δεν εμπνεύσεις στο παιδί σεβασμό για αυτήν τη διαφορά και τρόπο να αντιμετωπίζει τη διαφορά, τότε για τι μιλάμε;"

“Στη δουλειά που γίνεται με τα ζευγάρια είναι μια σταθερή, συνεχής λειτουργία. Δεν πάψαμε ποτέ να το φροντίζουμε αυτό. Όπως και ότι δεν θα πάει παιδί άλλης φυλής σε χωριό της ηπείρου, όπου δεν θα βλέπει άλλο παιδί της ίδιας φυλής. Θα το βάλεις να διαπραγματευτεί με διαφορά που είναι πάνω από τις δυνάμεις του, όταν είναι ας πούμε, 5 χρόνων. Το βάζεις να κάνει άσκηση δια βίου, για την οποία μπορεί να μην έχει την αντοχή”.

Ποιοι τύποι αναδοχής υπάρχουν;

Στο εξωτερικό υπάρχουν συγκεκριμένοι τύποι αναδοχής που αφορούν συγγενείς, μικρά διαστήματα, μεγάλα, έκτακτη αναδοχή, φιλοξενία ή ημερήσια, ανάλογα με τις ανάγκες που έχει το παιδί. Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι πιο απλά. Λάθος: θα γίνουν πιο απλά.

“Εδώ και χρόνια υπάρχουν πολλές μορφές -ανάλογες με αυτές του εξωτερικού, αλλά με άλλους τίτλους. Για παράδειγμα, υπάρχει μία που στα βιβλία λέγεται “εμπεριέχουσα”. Είναι αυτή που έχει το παιδί μαζί και τη μάνα. Έχουμε τέτοια περιστατικά”.

Το παιδί μπορεί να επιλέξει να μην έχει επαφή με τους βιολογικούς γονείς;

“Ναι, αλλά είναι επίσης, κάτι που πρέπει να δουλέψουν οι ειδικοί. Το γιατί δεν θέλει την επαφή. Τα παιδιά απογοητεύονται, όταν οι γονείς δεν εμφανίζονται όποτε δηλώνουν επίσκεψη. Πρέπει εκεί να γίνει πολλή δουλειά, για να μην είναι μόνιμη αυτή η ματαίωση του παιδιού.

Το παιδί που “βγαίνει” από μια οικογένεια έχει ένα τεράστιο ερώτημα: το “γιατί δεν ήμουν αρκετά σημαντικός, ώστε να κάνει μια προσπάθεια να με κρατήσει. Γιατί με άφησαν πίσω; Γιατί με απέρριψαν; Γιατί δεν με ήθελαν;”. Όλα αυτά τα ερωτήματα είναι πολύ βαριά για να τα αντιμετωπίσει ένα παιδί”.

Ποια είναι η επικρατούσα μορφή αναδοχής;

“Θα ήθελα να θυμίσω ότι από τα μέσα του περασμένου αιώνα, πριν τον πόλεμο, το ΠΙΚΠΑ και μετά το 1955 το “Μητέρα” είχαν ανάδοχες οικογένειες. Τότε ήταν άλλα τα κοινωνικά φαινόμενα: τα παιδιά του πολέμου τα τοποθετούσαν αυτές οι οργανώσεις σε οικογένειες που τις ονόμαζαν “τροφούς”. Ήταν παιδιά απροστάτευτα, που καμια φορά κακοποιούνταν ως ψυχοπαίδια. Έρχονταν και μόνα τους στο σύστημα και ζητούσαν προστασία. Θέλω να πω ότι κάθε τύπος αναδοχής προσαρμόζεται στην ανάγκη της εποχής.

"Σήμερα λοιπόν, στην Ελλάδα και με τα μέσα που διαθέτουμε, οι αναδοχές που έχουμε αυτήν τη στιγμή είναι οι περισσότερες παραδοσιακές, μακροπρόθεσμες. Δηλαδή, παιδιά που η πρώτη οικογένεια διέκοψε τις σχέσεις μαζί τους, δεν υιοθετήθηκαν (γιατί συνήθως είναι παιδιά με κάποια προβλήματα). Μπαίνουν στην αναδοχή και αυτές οι οικογένειες τελικά τα υιοθετούν. Έχουμε πολύ μεγάλο αριθμό τέτοιων παιδιών, που ενηλικιώνονται και παραμένουν στις οικογένειες”.

Μπορείτε να επισκεφτείτε το e-pronoia.gr, να κάνετε click στο σύνδεσμο “Ηλεκτρονικά Αιτήματα” και μετά στο “Υποβολή Αιτήματος” για να δείτε τι σας ενδιαφέρει και να κινηθείτε αναλόγως, παρέχοντας τα απαιτούμενα δικαιολογητικά. Μπορείτε επίσης, να επισκεφτείτε το χώρο που βρίσκεται το Κέντρο Κοινωνικής Πρόνοιας της Περιφέρειας Αττικής (Τσόχα 5, Αθήνα, 115-21), όπου μια φορά το μήνα γίνονται ενημερώσεις, για αναδοχές. Οι προσεχείς είναι αυτή του Ιουνίου στις 6/6 και του Ιουλίου στις 4/7 -για τον Αύγουστο δεν υπάρχει κάτι-, στις 15.30. Στον ίδιο χώρο γίνονται κάθε μήνα και ενημερώσεις για υιοθεσίες (ενημερωθείτε ΕΔΩ για τις ημέρες και τις ώρες).

Ποιες είναι οι βασικές προϋποθέσεις για να γίνει κάποιος ανάδοχος;

Επειδή μιλάμε για ένα θέμα που ακόμα και τα ευκόλως εννοούμενα είναι χρήσιμο να αναφέρονται, όποιος ενδιαφέρεται να γίνει ανάδοχος οφείλει να είναι έτοιμος να δώσει χρόνο, αγάπη, φροντίδα. Ανήκει στην ίδια λίστα τις συνεδρίες με έναν ειδικό, πολύ περισσότερο αν λάβουμε υπ’ όψιν μας τις έρευνες για τις συνέπειες ακόμα και της αδιαφορίας της εγκύου προς το έμβρυο στην πορεία της ζωής του παιδιού;

“Όλο αυτό το κομμάτι στηρίζεται με την υποστήριξη. Αν ο ένας πόλος είναι η οικογένεια, ο άλλος πόλος είναι η υπηρεσία, ο φορέας, ο οργανισμός με τις υποχρεώσεις της. Να ‘χει τη διεπιστημονική ομάδα που θα βοηθά το παιδί. Να υπάρχει ψυχολόγος που θα είναι εκεί, όποτε θέλει το παιδί”. Που τώρα δεν υπάρχει.

“Δεν θέλουμε να κατηγοριοποιούμε τα παιδιά σε αναδοχή” τονίζει η κ. Κωνσταντέλια, πριν εξηγήσω πως στο μυαλό μου όλοι θα έπρεπε να πηγαίνουμε μια στο τόσο να μιλάμε σε ένα ψυχολόγο. Παιδιά, έφηβοι και ενήλικοι. Γελάει και λέει “εγώ πιστεύω στις δυνάμεις των ανθρώπων. Έχω δει πολλούς που νομίζεις πως δεν έχουν δυνάμεις να πάνε παραπέρα, να τα καταφέρνουν”. Επέμεινα στη σημασία του να μιλάς με κάποιον που μπορεί να σε κάνει να δεις αυτό που ήδη είναι μπροστά σου και το αποφεύγεις. Να μάθεις να διαχειρίζεσαι ό,τι πονά. Συμφώνησε και έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες για την ομάδα που περιστοιχίζει κάθε παιδί.

“Έχουμε ένα διαρκές ζήτημα, στα παιδιά που είναι στην αναδοχή. Το κομμάτι του αποχωρισμού από την πρώτη οικογένεια. Πρέπει να μάθει να εμπιστεύεται ξανά”.

“Αυτό αν θέλετε, το διαπραγματεύονται οι υπηρεσίες με τα παιδιά μας, με πολλούς τρόπους. Γίνονται παρεμβάσεις στον ανάδοχο γονιό, για το πώς θα υποστηρίξει το παιδί. Αυτό περνά από ένα ξενώνα μας, για ένα διάστημα πριν πάει σε οικογένεια, γιατί αν η απώλεια έγινε με τραυματικό τρόπο, το να βάλεις το παιδί αμέσως σε άλλη οικογένεια, μπορεί το σύστημα να διαλυθεί. Πρέπει πρώτα να πάει σε ένα ουδέτερο έδαφος, να δουλέψει κάποια πράγματα, να αρχίσει πάλι να εμπιστεύεται.

Αυτά τα ζητήματα αντιμετωπίζονται με ποικίλες μεθόδους. Όπως με την παιγνιοθεραπεία. Έχουμε την εθελοντική βοήθεια διαφόρων οργανισμών, γιατί είναι πολύ βασικό το παιχνίδι και η ζύμωση που γίνεται στην ομάδα των συνομηλίκων. Έχετε δίκιο για τα ειδικά ζητήματα που θέτετε, αλλά το κάνουμε με συγκεκριμένους τρόπους”. Επόμενη ερώτηση.

Ας πούμε ότι γίνομαι ανάδοχη. Περιγράψτε μου μια ημέρα μου

“Περιλαμβάνει ό,τι και η ζωή της οικογενείας. Ξυπνάτε μαζί, τρώτε πρωινό, πηγαίνει το παιδί στο σχολείο, γυρίζει από το σχολείο, πάει σε εξωσχολικές δραστηριότητες, παίζετε, κάνετε πράγματα μαζί, όπως κανονίζετε και το σαββατοκύριακο σας -σε επίπεδο εκδηλώσεων. Η διαφορά είναι ότι την τάδε Τρίτη το απόγευμα θα έλθει η Βίκη να μας δει (η κοινωνική λειτουργός). Αν συμβεί κάτι στο σχολείο, ρωτάτε “θες να πάμε στη Βίκη;”.

“Υπάρχουν τουλάχιστον δυο άνθρωποι -ο κοινωνικός λειτουργός και ο ψυχολόγος- που τους ξέρει το παιδί με το μικρό τους όνομα και είναι στη ζωή σας. Αυτό υπάρχει πάντα, όσο διαρκεί η αναδοχή.

“Μειώνεται, όταν η οικογένεια δεν έχει ανάγκη από τόση εξάρτηση. Να μη νιώθει πως είναι διαρκώς, υπό έλεγχο γιατί δεν μπορεί να βρει μόνη της λύσεις. Αν έχεις μια οικογένεια που τα βγάζει πολύ καλά πέρα, αυτή η υποστήριξη μειώνεται. Η σταδιακή παρουσία δεν έχει να κάνει μόνο με την οργάνωση, αλλά και με τη λειτουργικότητα της οικογένειας. Να είναι όπως οι άλλες οικογένειες. Να μη διαφοροποιείται στο κοινωνικό επίπεδο”.

Νομικά υπεύθυνος είναι ή η οργάνωση ή η οικογένεια;

“Με το νέο νόμο θα είναι η οικογένεια, αλλά με περιορισμένες αρμοδιότητες. Θα είναι υπεύθυνη για την καθημερινότητα. Καμια φορά μπορεί να εμπλέκεται και η φυσική οικογένεια -στην απόφαση για το σχολείο, ας πούμε”.

Τι ισχύει για την επαγγελματική αναδοχή;

Έως τώρα δεν υπήρχε η επαγγελματική αναδοχή. “Από εδώ και πέρα, θα υπάρχει. Δίνει ευκαιρίες σε κάποια παιδιά που τώρα είναι μέσα σε ίδρυμα και είναι πιο σοβαρά τα προβλήματα τους, να φύγουν και να πάνε σε οικογένεια. Η επαγγελματική αναδοχή απαιτεί δέσμευση οικογένειας. Δεν μπορεί δηλαδή, η μάνα να δουλέψει. Για αυτό λέγεται “επαγγελματική”. Πρέπει να είναι η γυναίκα δεσμευμένη με το παιδί, για όλο το εικοσιτετράωρο. Αυτό είναι κάτι που δεν μπορεί να το κάνει ένας άνθρωπος, χωρίς κρατική υποστήριξη.

"Η επαγγελματική αναδοχή προσφέρεται για δύσκολες περιπτώσεις, για παιδιά που είναι έφηβοι και πρέπει να απομακρυνθούν από το περιβάλλον τους, γιατί παραβιάζονται πολύ σοβαρά δικαιώματα τους. Ή έχουν εμπλακεί με ζητήματα που έχουν να κάνουν με το νόμο και η οικογένεια δεν μπορεί να τα προστατέψει. Υπάρχουν δηλαδή, ειδικές ομάδες παιδιών, που θέλουν ειδική υποστήριξη. Και βλέπετε πως τα κοινωνικά προβλήματα γίνονται όλο και πιο πολύπλοκα”.

Σε κάποιες χώρες η επαγγελματική αναδοχή έχει γίνει... επάγγελμα. Δηλαδή υπάρχουν γονείς που αναλαμβάνουν 5-6 παιδιά και ζουν από το κρατικό επίδομα που παίρνουν για αυτές τις αναδοχές -δεν εργάζονται και στην καλύτερη περίπτωση, δεν καλύπτουν παρά τις βασικές ανάγκες της σίτισης και της στέγασης των παιδιών. Πώς θα αποφευχθούν ανάλογα φαινόμενα στη χώρα μας; Πώς θα εξασφαλιστεί η φροντίδα των παιδιών αυτών;

“Υπάρχουν τρόποι ελέγχου. Και προβλέπονται. Αυτά τα χρήματα είναι κρατικά χρήματα και ελέγχονται. Γίνονται, δηλαδή θεραπευτικά προγράμματα για τα παιδιά -λογοθεραπεία, εργοθεραπεία-, τα οποία ρυθμίζει ο φορέας. Γίνεται διαγωνισμός, πληρώνει ο φορέας άμεσα.

"Ο ανάδοχος έχει ένα επίδομα που φτάνει στα 260 ευρώ το μήνα και η λογική λέει πως φτάνει, δεν φτάνει για το παιδί".

Για το φαγητό, για την κίνηση του, για το χαρτζιλίκι του, για τη φωτογραφία που θα χρειαστεί να βγάλει, για μια εκδρομή με το σχολείο. Ένα δεύτερο φίλτρο που ελέγχουν οι υπηρεσίες είναι η υποστήριξη της ομάδας, που με άλλους όρους λέγεται “εποπτεία” και με άλλους “παρακολούθηση”. Εμείς εστιάζουμε στη λέξη “υποστήριξη”, γιατί είναι υποστήριξη του παιδιού και της οικογενείας. Εμείς πάμε συνέχεια στο σπίτι. Το να πούμε ότι έχει πέντε παιχνίδια, που είναι στοιβαγμένα πάνω στην ντουλάπα και δεν παίζει το παιδί, είναι για εμάς ένα ενδιαφέρον εύρημα στην οικογένεια. Ένα ζητούμενο που θα το δούμε άμεσα”.

Όλα αυτά ελέγχονται, τουλάχιστον στο εξωτερικό, από τους κοινωνικούς λειτουργούς, που τσεκάρουν τις οικογένειες των αναδόχων ανά τακτά διαστήματα, χωρίς προτέρα ειδοποίηση. Η αντιστοιχία είναι ένας κοινωνικός λειτουργός για κάθε παιδί. Στην Ελλάδα, των γνωστών οικονομικών προβλημάτων, ποια είναι η αναλογία; "Δυστυχώς δεν μπορούμε να ανταποκριθούμε όσο πρέπει και όσο θέλουμε".

Σίγουρα θα προκύψουν τώρα που επιδιώκετε να “ανοίξετε” τις αναδοχές. “Βεβαίως και θέλουμε να τις “ανοίξουμε”, γεγονός που σημαίνει ότι θέλουμε και πολύ προσωπικό, μέχρι να μειωθεί το προσωπικό των ιδρυμάτων και να διατίθενται στην αναδοχή. Και πάλι όμως, θα χρειαστούμε νέες δυνάμεις. Αυτό όμως, απαιτούν τα δικαιώματα των παιδιών και η ποιότητα”.

Τα νέα δεδομένα θέλουν και στελέχωση των τμημάτων που ουσιαστικά, μπορούν να κρίνουν την έκβαση μιας αναδοχής, όπως παραδέχθηκε και η κ. Κωνσταντέλια. Τα χρήματα υπάρχουν; “Το Υπουργείο έδωσε στο δικό μας κέντρο κοινωνικής πρόνοιας, στην Αττική, 6.600.000 ευρώ για τα επόμενα τρία χρόνια, να επιμεριστούν σε προγράμματα αποϊδρυματοποίησης”.

Τι υπάρχουν σε αυτά τα προγράμματα;

“Σε αυτά τα προγράμματα εντάσσονται 5 στέγες υποστηριζόμενης διαβίωσης, για παιδιά με βαριά προβλήματα. Είναι δύο στέγες που θα ανοίξουν για παιδιά που έρχονται από τα Λεχαινά, με βαριά προβλήματα, μια στέγη για άτομα που έρχονται από τα Λεχαινά, με πρόβλημα όρασης, δυο στέγες που ανοίγουμε εμείς, για άτομα που μένουν τώρα στις δομές μας -κορίτσια που είναι ενήλικα και μένουν σε ίδρυμα, γιατί δεν έχουν πού να πάνε.

Μαζί με άτομα που έρχονται από το ΠΙΚΠΑ Βούλας, από παράρτημα μας που είναι ανάπηρα παιδιά και νέοι, δεν μπαίνουν σε άλλο ίδρυμα και δεν έχουν πού να πάνε. Δεν θα μπουν σε ίδρυμα. Θα πάνε στις στέγες και ήδη εκπαιδεύονται μερικά. Εκεί θα εκπαιδευτούν συστηματικά, για να μπορέσουν να αυτονομηθούν στο βαθμό που μπορούν. Και πάλι μπορούν να μπουν σε ημιαυτόνομη διαβίωση, μέσα σε διαμερίσματα. Κάποια θα αυτονομηθούν εντελώς. Αυτά είναι τα πέντε προγράμματα που κάνουμε με τα κονδύλια που σας είπα”.

Υπάρχει και ένας ξενώνας “που αφορά τον άλλον πυλώνα του προγράμματος της αποϊδρυματοποίησης.

"Πολύ ρητά δηλώνουμε πως προσπαθούμε να εμποδίσουμε τον ιδρυματισμό. Δεν θέλουμε να μπει το παιδί στο ίδρυμα".

“Τι κάνουμε για αυτό; Υποστηρίζουμε την οικογένεια που αναλαμβάνει ένα παιδί με αναπηρία. Έχουμε μια ομάδα που θα πλαισιώσει την οικογένεια, να της δώσει ψυχολογική υποστήριξη, συμβουλευτική στο ζευγάρι, να κάνει ένα ατομικό σχέδιο για το παιδί (τι θεραπείες και τι ιατρικές παρεμβάσεις χρειάζονται) και αν είναι δυνατόν και δεν μπορεί να λύσει διαφορετικά το όποιο πρόβλημα, να υπάρχει κινητή δική μας μονάδα να πηγαίνει να παρέχει τις θεραπείες στο σπίτι.

Συγχρόνως έχουμε σχεδιάσει και θα λειτουργήσει τους επόμενους μήνες, ένας ανακουφιστικός ξενώνας που μπορεί να φιλοξενήσει το παιδί για 4 εβδομάδες το χρόνο, ώστε να ‘χει η οικογένεια το περιθώριο να ανακουφιστεί, σε περιόδους που αυξάνονται τα προβλήματα, ώστε να μην εγκαταλείψει το παιδί. Είναι αυτός ένας τρόπος και παράλληλα με την ενίσχυση της επαγγελματικής και κάθε άλλης αναδοχής, προσδοκούμε πως κάποιοι κοινωνικοί λειτουργοί και ψυχολόγοι θα ενισχύσουν αυτήν την ανάγκη”.

“Όποιος ενδιαφέρεται να γίνει ανάδοχος μπορεί να δηλώσει ότι δεν επιθυμεί το παιδί να έχει επαφή με τους βιολογικούς γονείς".

“Έχει να κάνει με το τι αντέχει ο καθένας. Δεν γίνεται να πιέσεις την όποια οικογένεια να αναλάβει παιδί που δεν το αντέχει. Δεν είναι καλό για το παιδί ή τους γονείς. Για να πάει καλά μια αναδοχή πρέπει να είναι ευτυχισμένοι και το παιδί και οι γονείς. Πας στα όρια που σου ορίζει η οικογένεια. Ξέρει γιατί αποκλείει κάποιες περιπτώσεις. Δεν είμαστε παντοδύναμοι”.

Αν στα δέκα χρόνια, ας πούμε, θέλω να προχωρήσω στην υιοθεσία τι κάνω; “Μπορείτε να κινήσετε τις διαδικασίες, αν η φυσική οικογένεια επιτρέπει την υιοθεσία του παιδιού. Αν δεν το επιτρέπει, πρέπει να το κρίνει κάποιο δικαστήριο -αν προσφέρει τη μονιμότητα, τη σταθερότητα, ό,τι χρειάζεται το παιδί. Οπότε το δικαστήριο δίνει τη συναίνεση αντί του γονιού. Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει όλο και πιο συχνά”.

“Είναι στοίχημα να μπορέσει ο ανάδοχος γονιός να κάνει δεσμό με το παιδί”

“Όλα τα παιδιά, που προφανώς δεν περνούν εξαιρετικά στις οικογένειες τους εξ ου και απομακρύνονται, όταν βρεθούν σε μια κατάσταση που τους παρέχεται φροντίδα και στοργή, εύλογα δένονται. Πώς μετά τους λες “έως εδώ”;

“Είναι στοίχημα να μπορέσει ο ανάδοχος γονιός να κάνει δεσμό με το παιδί, να δώσει πρότυπα γονεϊκού ρόλου, τη λειτουργία του ζευγαριού. Αν ένα παιδί ζει σε ίδρυμα, δεν ξέρει πώς είναι η λειτουργία των ανθρώπων στην οικογένεια. Όσοι παρέχουν φροντίδα οικογενειακού τύπου δεν είναι οικογένεια. Η αναδοχή είναι λίγο οικογένεια, μαθαίνει στο παιδί να λειτουργεί μέσα σε ένα χώρο, να μάθει τι είναι προσωπικός χώρος, τι είναι ιδιωτικότητα, τι είναι περιφρουρώ ή διεκδικών. Ξέρει τι είναι η γειτονιά.

Είναι στοίχημα λοιπόν, να προσφέρει ό,τι ένας καλός γονιός και παρ’ όλα αυτά να αφήνει το χώρο και για τον άλλον γονιό, που είναι ο βιολογικός. Αν δηλαδή, το παιδί πρόκειται να επανέλθει στη βιολογική οικογένεια, ο ανάδοχος γονιός θέλει υποστήριξη από ειδικούς για να διαχειριστεί αυτήν την κατάσταση”.

"Το παιδί πρέπει να έχει ομάδα υποστήριξης. Συνήθως ο κοινωνικός λειτουργός είναι το πρόσωπο αναφοράς"

Είναι η ψυχολογική υποστήριξη, στο παιδί και στον ανάδοχο, εκ των βασικών προϋποθέσεων για να λειτουργήσει αυτό που περιγράφετε; “Οπωσδήποτε. Είναι πολύ βασική προϋπόθεση. Χωρίς αυτό μπορεί να πάει καλά, κάποιες φορές. Η διεθνής πρακτική ωστόσο, είναι να υπάρχει ομάδα υποστήριξης. Συνήθως ο κοινωνικός λειτουργός είναι το πρόσωπο αναφοράς. Αλλά και ο ψυχολόγος επίσης, θα πάει να δει την οικογένεια -που έχει τα συνήθη προβλήματα, από την ασθένεια της πεθεράς έως τα οικονομικά ζητήματα.

Δεν είναι εύκολο ένα παιδί που έχει εγκαταλειφθεί ή απομακρυνθεί από τη φυσική οικογένεια, να μπει σε άλλη. Εύλογα δοκιμάζει αυτούς τους γονείς.

Αν όμως, το ξέρουν βοηθούν το παιδί σταδιακά να τους εμπιστευτεί. Για αυτό η ομάδα πρέπει να είναι δίπλα στην οικογένεια”.  

Όπου “ομάδα” είναι “ο κοινωνικός λειτουργός, ο ψυχοθεραπευτής, ο γιατρός υγείας ή ένας νοσηλευτής που θα συνδέει το παιδί με υπηρεσίες που μπορεί να ‘χει ανάγκη, ώστε να μην επιβαρύνεται η οικογένεια και με όλα αυτά τα πρακτικά ζητήματα. Αν είναι λυμένα αυτά η οικογένεια μπορεί να εστιάσει στα θέματα της καθημερινότητας, των σχέσεων, τα συναισθηματικά κυρίως”.

“Δεν ξέρω γιατί δεν φροντίστηκε η πρόνοια. Ίσως γιατί πολλοί άνθρωποι που είναι στα ιδρύματα, δεν είναι ψηφοφόροι”

Συμπερασματικά, η κ. Κωνσταντέλια εξήγησε ότι “είμαστε στη διαδρομή του νόμου. Οι υπηρεσίες μας έχουν καταθέσει προτάσεις. Είναι παλιές -ενός χρόνου. Δεν είναι νέες. Ξέρετε πώς γίνεται αυτό. Πάνε σε συρτάρι, βγαίνουν από εκεί από τον έναν, ξαναμπαίνουν εκεί από τον άλλον.

Η πρόνοια είναι μια απελπισμένη κατάσταση. Δεν την προσέχει κανείς. Όλοι οι πολιτικοί πιστεύουν πως θα περάσουν από το νοσοκομείο, αλλά από το ίδρυμα δεν θα περάσουν. Επίσης, πολλοί άνθρωποι που είναι στα ιδρύματα, δεν είναι ψηφοφόροι. Λυπάμαι που το λέω έτσι ωμά. Δεν ξέρω όμως, τους λόγους που η πρόνοια δεν φροντίστηκε. Υπήρξαν νόμοι εξαιρετικοί, που ωστόσο δεν εφαρμόστηκαν και άλλοι που δεν ήταν καλοί και εφαρμόστηκαν”.

Ένα από τα σημεία κλειδιά σε αυτήν την προσπάθεια είναι το σχέδιο καταγραφής των παιδιών στα ιδρύματα. Να υπάρξει δηλαδή, ένα μητρώο που να ενημερώνει για όλα, με διαφάνεια. Κάτι που έως τώρα αρνούνταν να δεχθούν τα ιδρύματα.

“Υπήρξε το 1992 μια προσπάθεια, αλλά δεν έγινε ποτέ. Είχαν αντιδράσει τα ιδρύματα. Είπαν “γιατί να δίνουμε λογαριασμό” και δεν έδωσαν. Τώρα λέμε πως αν δεν θέλουν να δώσουν λογαριασμό, θα ‘χει πρόστιμο. Έως και αφαίρεση της άδειας λειτουργίας”.

Στα πλάνα είναι να δημιουργηθεί και μητρώο υποψηφίων ανάδοχων γονέων, στοιχείο που επίσης θα εξυπηρετήσει -επί της ουσίας και ώστε να μη χάνεται πολύτιμος χρόνος.

Αντί επιλόγου, δεσμευόμαστε να συνεχίσουμε να παρακολουθούμε το θέμα, όπως και να παρουσιάσουμε τι συμβαίνει στο “Μητέρα”, σε αυτό που ο κόσμος ξέρει ως ΠΙΚΠΑ Βούλας, αλλά και στο αναρρωτήριο της Πεντέλης, σε συνδυασμό πάντα με τις αναδοχές και την εξέλιξη τους.